Sylvan Stroll

ပျူစကားသံ - ၁

2022-03-27

တချို့တွေပြောနေကြသလိုဗမာဟာပျူ၊ ပျူဟာဗမာပဲဆိုရင်တော့ပျုစကားသံကိုစိတ်ကူးနဲ့နားထောင်ကြည့်ဖို့တော့မခက်လှဘူးလို့ထင်မိတယ်။ တကယ့်တကယ် ပျူစာတွေကိုတွေ့တော့လဲဗမာစာနဲ့အတော်ဝေးတဲ့ပုံစံဆိုတော့စိတ်ရှုပ်သွားပြန်ပါရော။

ကျနော့အဖို့ကတော့ “ဗမာအို၊အင်တာနက်ကြိုအင်တာနက်ကြား” ဖြစ်ဖို့အခြေအနေပေးလာလို့အသက်ရှင်အောင်၊ရှည်အောင်ထောက်ပံ့ကြတဲ့သားသမီးများကိုကျေးဇူးတင်ရပါတယ်။ ခုတော့မကြားဘူးတဲ့ရှေးစကား၊ပျူစကားကြားကိုတိုးဝင်ဖို့ကြိုးစားနေတာ။ သူငယ်ချင်းအရင်းတယောက်ကတော့ မင်းအရွယ်လွန်နေပြီမထင်ဘူလားလို့မေးခွန်းထုတ်တယ် (အဲသလိုထင်ပါရဲ့၊စကားလုံးကိုအတိအကျမမှတ်မိ)။ လောဘနဲ့ “ငါတော့ပျူဘာသာမှာငါဆရာဖြစ်ရမယ်” ဆိုတာမျိုးအားစိုက်ရင်တော့အသက်တိုမှာအမှန်ဘဲ။ ခုတော့တွေ့တာလေးတွေလက်ဆင့်ကမ်း။ နားလည်သလောက်လေးနဲ့ပျော်နေတာမျိုးဆိုတော့၊ နေရသလောက်လုပ်နိုင်သလောက်ပေါ့လေ။ အရင့်အရင်ဆရာကြီးတွေရဲ့ခေတ်၊ဆရာကြီးကြီးဦးသာမြတ်တို့ခေတ်၊နောက်တော့ဆရာကြီးဒေါက်တာသန်းထွန်းတို့ခေတ်မှာတောင်မှအတော့ကိုပင်ပင်ပမ်းပမ်းလုပ်ခဲ့ကြရမှာ။ ခုလိုဒီဂျစ်တယ်အစွမ်းတွေမရှိသေးတဲ့ခေတ်မှာ။ ဟိုတုန်းကတော့စမ်းတဝါးဝါးနဲ့လျှောက်လို့ ခရီးအတော်ပေါက်ပြီထင်နေတုန်းဗြုန်းကနဲတဖက်ပိတ်၊လမ်းဆုံးသွားရင်ပြန်လှည့်ဖို့ခက်တယ်။ ခုတော့လမ်းမှားကိုခနလေးနဲ့တွေ့၊လမ်းကြောင်းသစ်ဆီချက်ချင်းလှည့်နိုင်တဲ့ခေတ်။ ဒီလိုလုပ်ဖို့အချက်ပြတဲ့အမှားရောအမှန်ရောအချက်အလက်တွေကို တမဟုတ်ချင်း ပွင့်လင်းမျှဝေနိုင်ကြတဲ့ခေတ်ပါလေ။

တိမ်မြုပ်နေတဲ့ပျူဘာသားစကားကိုဖေါ်ထုတ်ဖို့ပြည်တွင်းပြည်ပကအစဉ်တစိုက် ကြိုးပမ်းမှုတွေထဲမှာ Arlo Griffiths, Julian Wheatley, Marc Miyake, Emmanuelle Morlock. Corpus of Pyu Inscriptions. 2017. ⟨halshs-01764285⟩ တို့ရဲ့ ခေတ်သစ်ကြိုးပမ်းမှုကအင်အားအကောင်းဆုံးဖြစ်လိမ့်မယ်။ သူတို့ကပြတိုက်ထဲကရော၊ကွင်းထဲကရော ရှိသမျှပျူစာကိုဓာတ်ပုံမှတ်တမ်းတင်တယ်။ အဓိပ္ပါယ်ဖော်ဖို့ကြိုးပမ်းတယ်။ရှိပြီးအဓိပ္ပါယ်ဖော်မှုတွေကိုတည်းဖြတ်ဖို့ကြိုးပမ်းတယ်။အဲဒါအားလုံးကိုဒီဂျစ်တယ်ပုံစံနဲ့လွတ်လပ်စွာမျှဝေတယ်။

ပျူစကားသံကိုနားထောင်ရဖို့

အဲဒါတွေကိုမြည်းစမ်းရင်းနဲ့အရင်ကထဲကစိတ်ကူးပေါက်မိတဲ့အတိုင်း ပျူစကားသံကိုနားထောင်ရဖို့ ကြိုးစားကြည့်ပါတယ်။ ‌ပြောခဲ့တဲ့ Griffiths နဲ့အဖွဲ့ရဲ့ပျူစာစုမှာ ရှိသမျှပျူစာတွေကိုဖတ်ပြီး အသံထွက်ကို နိုင်ငံတကာအသံထွက်အက္ခရာလို့ခေါ်တဲ့သင်္ကေတ (IPA - International Phonetic Alphabet) တွေနဲ့လဲရေးပြထားတယ်။ ကျနော့်အဖို့ကတော့အဲဒီအက္ခရာကနေအသံထွက်ကိုကြားယောင်လာတဲ့အထိတတ်ဖို့တော့တော်တော်မလွယ်ဘူးထင်တာဘဲ။ ခုလိုကွန်ပျူတာခေတ်၊လက်ကိုင်ဖုန်းခေတ်မှာ လဲဖြတ်လမ်းရှိရမယ်။ ကွန်ပျူတာကို IPA နဲ့ရေးထားတာဖတ်ခိုင်းပြီးအသံထွက်ခိုင်းလို့ရနိုင်မှာပဲလို့တွေးခဲ့မိတာနဲနဲတောင်ကြာခဲ့ပြီလေ။ ဒါပေမဲ့ဟိုတုန်းကရှာပြီးဖတ်ရသမျှမှာ IPA ကိုဖတ်ပြီးအသံဖော်ဖို့ မဖြစ်နိုင်သေးဘူလို့အဖြေထွက်နေခဲ့တာလေ။ တလောကတော့ Griffiths နဲ့အဖွဲ့ရဲ့ပျူစာစုကိုတွေ့ပြီး ဒီကိစ္စကိုထပ်ရှာပြီး ဖတ်မိပြန်တယ်။ ဒီတခါတော့ IPA နဲ့ရေးထားတာကိုအသံထွက်ပေးနိုင်တဲ့ပရိုဂရမ်ကိုတွေ့ပါပြီ - ဒီမှာပါ https://itinerarium.github.io/phoneme-synthesis/?w=/mʊmˈbaɪ/

IPA စာသားကိုအသံထုတ်ပေးတဲ့ပရိုဂရမ်

လွယ်ပါတယ်။ဝိုင်းပြထားတဲ့နေရာမှာ IPA စာသားကိုရိုက်ထဲ့/ကူးထဲ့ပြီးသူ့အောက်ကခလုပ်နေရာလေးကိုနှိပ်ရုံပါဘဲ။

ဟလင်းကပျူကျောက်စာ

ဒီဟာကပျူမြို့ဖြစ်တဲ့ဟလင်းကကျောက်စာတိုင်လေးပါ -

ဟလင်းကပျူကျောက်စာတိုင်

Griffiths နဲ့အဖွဲ့ရဲ့ပျူစာစုထဲကပထမစာပါ။ သူ့စာနှစ်ကြောင်းကို IPA နဲ့ဒီလိုရေးပြတယ်-

(1) || ḅay·ṁḥ dak·ṃ viy·ṃṁ tim·ṁ mlik· °o saḥ tgaṃ knon· °o [p]li
(2) ḅay·ṁḥ luṅ· ḅa hi °o lup· yaṁ •|•|

ပထမစာ‌ကြောင်းကစာသားကို “phoneme synthesis” မှာကူးထဲ့ပြီးအသံထုတ်လိုက်တော့ ဒီလိုထွက်လာတယ်။

html_tag_audio("PYU-1.wav", type = "wav")

ဟုတ်ပါ့မလားမောင်ကာဠုရေ …

ငါတော့ပျူစကားသံကြားရပြီဆိုပြီးပျော်သွားတယ်။ ဒါပေမဲ့အသံကဆောင့်ကြီးအောင့်ကြီးနဲ့ပြောသလိုပါပဲလား။ ဟုတ်ပါ့မလား ငါ့နံမယ်ကိုရေးပြီးစမ်းကြည့်ဦးမယ်လို့ရှာကြည့်တော့ ဗမာစာနဲ့ရေးတာကို IPA ပြောင်းပေးတဲ့ပရိုဂရမ်ကိုတွေ့ပါတယ် -

ဗမာစာကို IPA ပြောင်းပေးတဲ့ပရိုဂရမ်

အဲဒီမှာ “ဗမာလူမျိုးမောင်မြင့်သန်း” လို့ရေးပြီး IPA ပြောင်းခိုင်းတော့ -

“ba̰|bə mà lù mjó màʊɴ mjɪ̰ɴ θáɴ|ðáɴ” လို့ထွက်လာတာကိုအသံထွက်ခိုင်းတော့ ဒီလိုထွက်လာတယ် -

html_tag_audio("bamarMTNN.wav", type = "wav")

ဟုတ်တော့မဟုတ်သေးပါဘူး။